เขาปั้นข้าวเหนียวจิ้มลงในน้ำพริกปลาร้าใส่มะเขือเทศ
khaoR bpanF khaaoF niaaoR jimF lohngM naiM namH phrikH bplaaM raaH saiL maH kheuuaR thaehtF
"He made a ball of sticky rice and dipped it in pepper sauce made of fermented fish and tomatoes."

ปลาร้าเป็นอาหารชนิดหนึ่งที่มีผู้นิยมบริโภคเป็นจำนวนมากโดยเฉพาะชาวบ้านแถบภาคอีสาน
bplaaM raaH bpenM aaM haanR chaH nitH neungL theeF meeM phuuF niH yohmM baawM riH pho:hkF bpenM jamM nuaanM maakF dooyM chaL phawH chaaoM baanF thaaepL phaakF eeM saanR
"Fermented fish is a very popular type of food and is widely consumed, especially by local people in the Northeast."

บางวันกินข้าวเปล่า คลุกปลาร้า นี่คือ อาหารมื้อสุดยอดของเรา
baangM wanM ginM khaaoF bplaaoL khlookH bplaaM raaH neeF kheuuM aaM haanR meuuH sootL yaawtF khaawngR raoM
"Some days we eat just plain rice mixed with fermented fish; this, in fact, was the best food we had to eat."

ส่วนปลาตัวเล็ก อย่างปลาซิว ปลาขาว ปลากระดี่ กุ้งชาวบ้านมักนำมาหมักทำเป็นปลาร้า ปลาจ่อมบ้าง
suaanL bplaaM dtuaaM lekH yaangL bplaaM siuM bplaaM khaaoR bplaaM graL deeL goongF chaaoM baanF makH namM maaM makL thamM bpenM bplaaM raaH bplaaM jaawmL baangF
"Small fish, such as minnows, whitefish, gourami, and shrimp are fermented to make fermented fish and pickled fish dip."

วัสดุอุปกรณ์ที่ชาวบ้านใช้หมักปลาร้านั้นที่สำคัญ เกลือ ขาดไม่ได้เลย รำ ข้าวคั่ว
watH saL dooL ooL bpaL gaawnM theeF chaaoM baanF chaiH makL bplaaM raaH nanH theeF samR khanM gleuuaM khaatL maiF daiF leeuyM ramM khaaoF khuaaF
"The most important ingredient which the villagers use to make fermented fish is salt; you can’t make fermented fish without it. Also they use rice-bran and roasted rice."

ส่วนโอ่งมังกรกับไหนั้น ๆ เอาไว้เก็บปลาร้าแล้วแต่ว่าบ้านหลังไหนมีอุปกรณ์อะไรที่เหมาะพร้อมสำหรับการบรรจุปลาร้า
suaanL o:hngL mangM gaawnM gapL haiR nanH nanH aoM waiH gepL bplaaM raaH laaeoH dtaaeL waaF baanF langR naiR meeM ooL bpaL gaawnM aL raiM theeF mawL phraawmH samR rapL gaanM banM jooL bplaaM raaH
"[Various] jars and pots can be used to store and pickle the fermented fish, depending on what is available in the house."

เมื่อหมักได้ที่มักนำออกมาใช้บริโภคกันทั้งแบบไม่ปรุง และแบบปรุงสุกแปรรูปเป็นอาหารหลากหลายเมนู พร้อมกิน อาทิ แจ่วบอง น้ำพริกปลาร้า ปลาร้าสับ แกงส้มปลาร้า
meuuaF makL daiF theeF makH namM aawkL maaM chaiH baawM riH pho:hkF ganM thangH baaepL maiF bproongM laeH baaepL bproongM sookL bpraaeM ruupF bpenM aaM haanR laakL laaiR maehM nuuM phraawmH ginM aaM thiH jaaeoL baawngM namH phrikH bplaaM raaH bplaaM raaH sapL gaaengM sohmF bplaaM raaH
"Once fermented, [the fish] can be eaten as it is or it can be cooked with something else to make many other dishes which are ready to eat, for example, spicy dips, fermented fish pepper sauce, chopped fermented fish, and fermented fish sour soup."

เมนูอาหารที่สำคัญและขาดปลาร้าไม่ได้เลยคือ ส้มตำ
maehM nuuM aaM haanR theeF samR khanM laeH khaatL bplaaM raaH maiF daiF leeuyM kheuuM sohmF dtamM
"The one important dish which cannot be made without fermented fish is papaya salad."

ตามหลักฐานทางโบราณคดีบอกไว้ว่า ถิ่นกำเนิดปลาร้านั้นมีที่มาจากที่ราบสูงภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มากกว่า 4,000 ปี
dtaamM lakL thaanR thaangM bo:hM raanM naH khaH deeM baawkL waiH waaF thinL gamM neertL bplaaM raaH nanH meeM theeF maaM jaakL theeF raapF suungR phaakF dtaL wanM aawkL chiiangR neuuaR maakF gwaaL bpeeM
"Archeological evidence indicates that fermented fish originated some 4,000 years ago in [Thailand’s] Northeast plateau."

แต่สำหรับผู้เขียนแล้วคลุกคลีอยู่กับปลาร้ามาตั้งแต่เล็กจนโต
dtaaeL samR rapL phuuF khiianR laaeoH khlookH khleeM yuuL gapL bplaaM raaH maaM dtangF dtaaeL lekH johnM dto:hM
"But, as for the writer, I have been personally involved with fermented fish my entire life."

ใช่ว่าแหล่งกำเนิดปลาร้านั้นจะมีอยู่เฉพาะแถบอีสาน แต่ยังมีอีกหลายแหล่งทั่ว ๆ ประเทศไทย ทั้งภาคเหนือภาคกลาง
chaiF waaF laengL gamM neertL bplaaM raaH nanH jaL meeM yuuL chaL phawH thaaepL eeM saanR dtaaeL yangM meeM eekL laaiR laengL thuaaF thuaaF bpraL thaehtF thaiM thangH phaakF neuuaR phaakF glaangM
"Fermented fish did not originate only in Northeast [Thailand]; but there were many other places throughout Thailand, including the North and Central regions, [where fermented fish was developed]."

ซึ่งในปัจจุบันวิถีการบริโภคปลาร้าโดยเฉพาะในเขตชนบทได้ถูกอพยพกระจัดกระจายไปอยู่ตามสังคมเมืองใหญ่ ๆ
seungF naiM bpatL jooL banM wiH theeR gaanM baawM riH pho:hkF bplaaM raaH dooyM chaL phawH naiM khaehtL chohnM naH bohtL daiF thuukL ohpL phaH yohpH graL jatL graL jaaiM bpaiM yuuL dtaamM sangR khohmM meuuangM yaiL yaiL
"So, nowadays, the various ways of eating fermented fish have migrated from rural areas to spread all around the major cities [in Thailand]."

แม้แต่ต่างประเทศปลาร้าก็อพยพไปตามแรงงานไทยที่ไปเป็นลูกจ้างต่างชาติ
maaeH dtaaeL dtaangL bpraL thaehtF bplaaM raaH gaawF ohpL phaH yohpH bpaiM dtaamM raaengM ngaanM thaiM theeF bpaiM bpenM luukF jaangF dtaangL chaatF
"Even in foreign countries [eating] fermented fish has followed Thai laborers who have gone to work for overseas employers."

ตลาดปลาร้าได้พัฒนาจากการผลิตเพื่อบริโภคในครัวเรือน เหลือก็นำมาขายให้กับเพื่อนบ้าน หรือวางขายตามตลาดท้องถิ่น
dtaL laatL bplaaM raaH daiF phatH thaH naaM jaakL gaanM phaL litL pheuuaF baawM riH pho:hkF naiM khruaaM reuuanM leuuaR gaawF namM maaM khaaiR haiF gapL pheuuanF baanF reuuR waangM khaaiR dtaamM dtaL laatL thaawngH thinL
"The market for fermented fish has expanded away from home-use production where any amount [not personally consumed] might be sold to friends or local markets."

ปลาร้าที่มาจากตม เมื่อผ่านกระบวนการปรุงแต่งรสแล้ว กลิ่นเหม็นคาวก็หายไป ทำให้ผู้บริโภคมั่นใจในความสะอาด สีสัน และรสชาติน่าลิ้มลอง
bplaaM raaH theeF maaM jaakL dtaL maH meuuaF phaanL graL buaanM gaanM bproongM dtaengL rohtH laaeoH glinL menR khaaoM gaawF haaiR bpaiM thamM haiF phuuF baawM riH pho:hkF manF jaiM naiM khwaamM saL aatL seeR sanR laeH rohtH chaatF naaF limH laawngM
"Fermented fish which comes from mud when processed by the addition of seasoning will lose its rotten smell and will cause the consumer to feel confident with its cleanliness, color, and delectability."

บางที่มีงานจักสานสวยสุด ๆ บางที่มีการทำปลาร้าอย่างอลังการที่สุด
baangM theeF meeM ngaanM jakL saanR suayR sootL baangM theeF meeM gaanM thamM bplaaM raaH yaangL aL langM gaanM theeF sootL
"Some places have beautifully crafted woven goods while others produce the most fancy fermented fish."

ตามหลักฐานทางโบราณคดีบอกไว้ว่า ถิ่นกำเนิดปลาร้านั้นมีที่มาจากที่ราบสูงภาคภาคตะวันออกเฉียงเหนือมากกว่า ๔๐๐๐ ปี
dtaamM lakL thaanR thaangM bo:hM raanM naH khaH deeM baawkL waiH waaF thinL gamM neertL bplaaM raaH nanH meeM theeF maaM jaakL theeF raapF suungR phaakF phaakF dtaL wanM aawkL chiiangR neuuaR maakF gwaaL seeL phanM bpeeM
"Archeological evidence indicates that fermented fish originated some 4,000 years ago in the Northeast plateau."

โดยมีความคล้ายคลึงกับทั้งปลาร้าของภาคอีสาน น้ำปูของภาคเหนือ และกะปิของภาคกลาง
dooyM meeM khwaamM khlaaiH khleungM gapL thangH bplaaM raaH khaawngR phaakF eeM saanR naamH bpuuM khaawngR phaakF neuuaR laeH gaL bpiL khaawngR phaakF glaangM
"[The sauce] is similar to both pickled fish found in the Northeast, and Pu sauce from the North, as well as shrimp paste from the Central region."